Sonata wiolonczelowa (Chopin)
.png) Początek partii wiolonczeli (I wyd., 1847) | |
Cz. 1. Allegro moderato | |
| Kompozytor | |
|---|---|
| Opus/Oznaczenie |
op. 65 |
| Forma muzyczna | |
| Czas powstania |
1845–1847 |
| Miejsce powstania |
Nohant, Paryż |
| Data premiery |
16 lutego 1848 |
| Miejsce premiery |
Salle Pleyel |
| Wykonawcy premiery |
Chopin, Auguste Franchomme |
| Dedykacja |
Franchomme |
Sonata wiolonczelowa g-moll op. 65 – sonata na fortepian i wiolonczelę skomponowana przez Fryderyka Chopina w latach 1845–1847.
Jest to ostatni utwór Chopina wydany za jego życia z numeracją opusową[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Chopin rozpoczął komponowanie opusu 65 podczas pobytu w Nohant w 1845[2]. Praca nad utworem trwała z przerwami[3] i nastręczała kompozytorowi trudności[4], o czym wspominał sam Chopin[a], a co zdaniem Ignaza Moschelesa jest widoczne w zapisie nutowym[b][7]. Znanych jest ponad dwieście szkiców Sonaty, które znajdują się w zbiorach Towarzystwa im. Fryderyka Chopina oraz w zbiorach prywatnych w Paryżu. Część z tych zbiorów uporządkował Ludwik Bronarski[8].
Fragment utworu Chopin grał z Auguste’em Franchomme’em w grudniu 1845[c]. Prace kontynuowane były podczas kolejnego pobytu w Nohant, w okresie od maja do października 1846[10]. Adam Zamoyski sugeruje, że słowa kompozytora w liście z 8 lipca 1846 do Franchomme’a[d] odnoszą się właśnie do prac nad Sonatą wiolonczelową[13].
17 lutego 1847 w mieszkaniu Chopina z udziałem Franchomme’a odbyło się wykonanie ostatecznej wersji utworu. Przysłuchiwać mieli się temu Emmanuel Arago, Eugène Delacroix, Wojciech Grzymała i George Sand[14]. 23 marca duet ponownie wykonał Sonatę podczas prywatnego koncertu u Delfiny Potockiej, na którym obecne były m.in. Maria Wirtemberska, George Sand oraz członkowie rodziny Czartoryskich[10].
Premiera utworu odbyła się na koncercie 16 lutego 1848 w paryskiej Salle Pleyel, podczas którego Chopin i Franchomme wykonali m.in. Sonatę wiolonczelową[2][15][16], pomijając jej pierwszą część[17][2][16][18], która zdaniem Camille O'Meara, uczennicy Chopina, nie spodobała się wcześniejszym słuchaczom, jako „przeładowana i niezbyt jasna”[17][2].
Próba odbyła się kilka dni wcześniej u Delfiny Potockiej. Obecni byli na niej również Czartoryscy, Konstanty Gaszyński, Maria Kalergis i Józef Bohdan Zaleski[19]. W koncercie 16 lutego brali udział również inni muzycy[15][16][18]. Nie drukowano afiszów ani programów[18]. Około dwóch tygodni przed koncertem wyprzedano wszystkie trzysta biletów[19] (część z nich Chopin zarezerwował dla swoich znajomych, z których niektórzy – mając wiedzę o planowaniu koncertu – dokonali ich wcześniejszej rezerwacji we własnym zakresie[18]). Był to ostatni występ Chopina w Paryżu[2][15][16].
22 lutego w Paryżu wybuchła rewolucja lutowa[15], w związku z czym odwołano kolejny koncert Chopina, zaplanowany na 10 marca[20], którego organizacji był on początkowo niechętny[e], mimo sześciuset osób, które zapisały się na listę oczekujących na bilety w momencie wyprzedaży pierwszego koncertu[20]. Tydzień rewolucji Chopin „przeleżał bezczynnie w łóżku”[20].
Utwór został dedykowany Auguste’owi Franchomme’owi[1][23][2]. Umierający Chopin miał prosić Marcelinę Czartoryską i Franchomme’a o wykonanie Sonaty g-moll 16 października 1849. Wykonanie przerwano po kilku taktach[24] z powodu ataku duszności u Chopina[24][25].
Budowa i charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Sonata składa się z czterech części[26][27]:
- Allegro moderato (234 takty)
- Scherzo. Allegro con brio (259 taktów)
- Largo (27 taktów)
- Finale. Allegro (199 taktów)
Sonata wiolonczelowa jest jednym z czterech utworów kameralnych stworzonych przez Chopina[28][29], w tym jednym z trzech utworów skomponowanych na fortepian i wiolonczelę[30].
Budowa cyklu sonatowego w Sonacie g-moll podobna jest do budowy fortepianowej Sonaty h-moll op. 58, z wyjątkiem wyraźnie krótszej części wolnej w op. 65. Allegro sonatowe ma charakter podobny do ballady[17]. Scherzo ma tradycyjną trzyczęściową formę[26] (w tonacjach d-moll–D-dur–d-moll[17]) i opiera się na prostych tematach „przypominających melodykę ludową o nieokreślonym obliczu narodowym”[31]. Część wolna, Largo, napisana została w nietypowym metrum 3/2[17]. Charakter finału w formie ronda[17][32] nawiązuje do etiudy, preludium figuracyjnego[32].
Utwór różni się stylistycznie od wcześniejszych kompozycji Chopina[33]. Cechą charakterystyczną wszystkich części jest obecność motywów[2][4] (opartych na interwale sekundy[2]), które realizują zasadę jedności cyklicznej utworu znaną z późniejszych sonat romantycznych[17][2]. Jest to jedyne dzieło Chopina mające tę cechę[34]. Pod względem harmonicznym utwór antycypuje połączenia akordowe[31] oraz ogólny styl muzyki 2. połowy XIX wieku[17].
Recepcja
[edytuj | edytuj kod]Krytyczne opinie na temat Sonaty g-moll wyrazili m.in. Ferdynand Hoesick, James Huneker[17], Hugo Leichtentritt, Frederick Niecks, Bernard Scharlitt[4] i Władysław Żeleński[17]. Pozytywnie na temat tego utworu wypowiedzieli się m.in. Henry Theophilus Finck, Arthur Hedley oraz Zdzisław Jachimecki[4], który w 1927 jako pierwszy zwrócił uwagę na zmianę stylu w twórczości kompozytora[17]. Zdaniem Józefa Michała Chomińskiego Sonata „zamyka twórczość Chopina i na tym polega jej znaczenie”[31]; w twórczości Chopina ma być jego „ostatnim wielkim dziełem”[35].
Wydania
[edytuj | edytuj kod]Utwór ukazał się nakładem Brandus et Cie w Paryżu pod koniec 1847 (numer wydawniczy B. et CIE. 4744)[36]. Breitkopf & Härtel wydał opus 65 w Lipsku w grudniu tego samego roku (nr wydawniczy 7718, który w części nakładu przeniesiono na dół karty tytułowej)[37].
Nagrania
[edytuj | edytuj kod]Sonatę g-moll op. 65 nagrali m.in. Felix Salmond i Simeon Rumschisky (Columbia Records, 1928), André Levy (z anonimowym pianistą; Odeon Records, 1929), Benedetto Mazzacurati i Roberto Russo (Cetra Records, 1943)[38], a także Massimo Amfiteatrof, Pau Casals, Frédéric Lodéon, Enrico Mainardi, Dmytro Markewycz, André Navarra, Grigorij Piatigorski, Mstisław Rostropowicz oraz Kazimierz Wiłkomirski[39].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Chopin informował o tym swoją matkę w liście z 11 października 1846, pisząc: „Z mojej Sonaty z wiolonczelą raz kontent, drugi raz nie. W kąt rzucam, potem znów zbieram”[5][6].
- ↑ Moscheles pisał: „Napotykam często pasaże, które mi brzmią, jakby ktoś przebiegał po klawiaturze, stukając jak do drzwi w każdy klawisz i klucz, próbując znaleźć za nimi jakieś melodyjne dźwięki”[6].
- ↑ Chopin pisał o tym do swojej matki w liście z 26 grudnia 1845, pisząc: „Teraz chciałbym skończyć Sonatę z wiolonczelą (...) Spróbowałem z Franchommem trochę mojej Sonaty z wiolonczelą, i dobrze. Nie wiem, czy będę miał czas tego roku ją drukować”[9].
- ↑ „Mój drogi, robię wszystko, co w mej mocy, aby pracować – ale jakoś mi to nie idzie – a jak tak dalej będzie, to moje utwory nie będą przypominały świergotu żołn ani nawet dźwięku tłuczonej porcelany. Muszę się z tym pogodzić”[11][12]
- ↑ Chopin informował o tym siostrę Ludwikę w liście z 10 lutego 1848, pisząc: „Pleyel, Perthuis, Léo, Albrecht namówili mnie na koncert. Od tygodnia już miejsca nie ma. Dam go w salonie Pleyela 16-go tego miesiąca. Tylko 300 biletów po 20 fr. Będę miał piękny świat paryski. Król kazał wziąć 10, królowa 10, księżna Orleanu 10, ks. Montpensier 10, chociaż żałoba i nikt z nich nie będzie. Zapisują się na drugi, którego zapewne nie dam, bo ten mnie już nudzi”[21][22].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Sydow 1949 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d e f g h i Tomaszewski 2010 ↓, s. 502.
- ↑ Iwaszkiewicz 1983 ↓, s. 206.
- ↑ a b c d Chomiński 1978 ↓, s. 170.
- ↑ Listy Chopina – List Fryderyka Chopina do rodziny (W niedzielę, 11 octobra 1846 Ch. de Nohant, przy stoliku obok fortepianu) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
- ↑ a b Zamoyski 1985 ↓, s. 216, 288.
- ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 216.
- ↑ Chomiński i Turło 1990 ↓, s. 205.
- ↑ Listy Chopina – List Fryderyka Chopina do rodziny (Paryż, piątek 12 Decembra [skończony 26 grudnia 1845]) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
- ↑ a b Dziębowska 1984 ↓, s. 122.
- ↑ Listy Chopina – Do Augusta Franchomme w Paryżu (Nohant, 8 lipca 1846) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
- ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 214, 288.
- ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 214.
- ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 217.
- ↑ a b c d Dziębowska 1984 ↓, s. 123.
- ↑ a b c d Chomiński 1978 ↓, s. 144.
- ↑ a b c d e f g h i j k Tomaszewski ↓.
- ↑ a b c d Zamoyski 1985 ↓, s. 232.
- ↑ a b Zamoyski 1985 ↓, s. 231.
- ↑ a b c Zamoyski 1985 ↓, s. 233.
- ↑ Listy Chopina – List Fryderyka Chopina do Ludwiki Jędrzejewiczowej ([Paryż], czwartek, 10 février 1848) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
- ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 231, 289.
- ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 269–270.
- ↑ a b Zamoyski 1985 ↓, s. 259.
- ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 180.
- ↑ a b Chomiński 1978 ↓, s. 167.
- ↑ Chomiński i Turło 1990 ↓, s. 203–204.
- ↑ Dziębowska 1984 ↓, s. 151.
- ↑ Tomaszewski 2010 ↓, s. 498.
- ↑ Tomaszewski 2010 ↓, s. 499.
- ↑ a b c Chomiński 1978 ↓, s. 171.
- ↑ a b Chomiński 1978 ↓, s. 168.
- ↑ Dziębowska 1984 ↓, s. 177.
- ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 159.
- ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 234.
- ↑ Sonate Pour Piano et Violoncelle, Op. 65 (Brandus et Cie) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-28].
- ↑ Sonate pour Piano et Violoncelle, Op. 65 (Breitkopf & Härtel) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-28].
- ↑ Kański 1986 ↓, s. 65.
- ↑ Kański 1986 ↓, s. 97.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Józef Michał Chomiński, Chopin, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1978, OCLC 462214174.
- Józef Michał Chomiński, Teresa Dalila Turło, Katalog dzieł Fryderyka Chopina, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1990, ISBN 83-224-0407-7.
- Elżbieta Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna, t. 2. CD, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1984, ISBN 83-224-0223-6.
- Jarosław Iwaszkiewicz, Chopin, wyd. 5, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1983, ISBN 83-224-0196-5.
- Józef Kański, Dyskografia chopinowska: historyczny katalog nagrań płytowych, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1986, ISBN 83-224-0340-2.
- Edward Bronisław Sydow, Bibliografia F. F. Chopina, Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1949, OCLC 835930644.
- Mieczysław Tomaszewski, Chopin: człowiek, dzieło, rezonans, wyd. 2, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2010, ISBN 978-83-224-0857-5.
- Mieczysław Tomaszewski, Sonata g-moll na fortepian i wiolonczelę op. 65, [w:] Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”, Polskie Radio, Program II [online], chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-04].
- Adam Zamoyski, Chopin, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, ISBN 83-06-01234-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Sonata wiolonczelowa g-moll op. 65 – nuty dostępne w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
